Gwnaed Gŵyr yn Ardal o Harddwch Naturiol Eithriadol gyntaf Prydain dros 60 mlynedd yn ôl, ac mae hyn wedi caniatáu i’r ardal gynnal lefel isel o aflonyddwch gan ddyn, gan arwain at ardaloedd bridio diogel, sefydledig ac ardaloedd eang o dir comin a chlogwyni heb eu cyffwrdd lle gall planhigion prin ffynnu.
Mae gan y penrhyn 39 milltir o arfordir, felly mae bywyd môr yn elfen allweddol o fyd naturiol yr ardal. Uwchben dŵr gallwch weld dolffiniaid a morloi a cheir byd o bysgod, cramenogion a molysgiaid o dan y dŵr. Mae ystod eang o adar môr fel gweilch y penwaig a phïod y môr yn byw yn yr ardal yn ogystal ag adar ysglyfaethus fel hebogau tramor a bodau tinwyn.
Cefn Bryn (Abertawe SA3 1AE) yw’r ail bwynt uchaf ar Benrhyn Gŵyr. Mae’r gefnen a ffurfiwyd yn naturiol yn eistedd yng nghanol y penrhyn ac yn ymestyn dros 5 milltir gyda golygfeydd pellgyrhaeddol. Mae’r rhan fwyaf o’r gefnen yn dir comin ac yn gartref i dda byw sy’n pori; mae hyn yn cadw’r glaswellt a’r eithin draw ac yn helpu i feithrin amrywiaeth eang o gynefinoedd lle gall rhywogaethau a warchodir a rhywogaethau prin fel yr ehedydd, yr ysgyfarnog frown ac iâr fach yr haf britheg y gors ffynnu.
Mae Pwll Llydan yn eistedd ger gwaelod Cefn Bryn, mae’n bwll dŵr croyw mawr ac yn warchodfa natur warchodedig. Mae’n gartref i lawer o blanhigion, creaduriaid amffibiaidd a phryfed fel gweision y neidr ac yn fan poblogaidd i adar gan gynnwys giachod a chrehyrod.
Mae’r comin yn gartref i un o dirnodau enwog Gŵyr, Maen Ceti, heneb gladdu Neolithig. Mae dwy Heneb Gofrestredig arall ar y comin: beddrod crwn Pen y Crug a Charnedd Gron.
Gan fod Cefn Bryn mor fawr, gallwch ei gyrraedd drwy bentrefi cyfagos fel Cilibion, Reynoldston a Phenmaen. Dyma’r lle gorau ar gyfer parcio hefyd. Mae lle i dynnu i mewn ger Maen Ceti ond weithiau mae hyn yn anhygyrch at ddibenion cadwraeth tir.
Mae Bae Oxwich (SA3 1LS) yn ehangder 2.5 milltir o arfordir yn ne Gŵyr, gyda dau bentir ar bob ochr iddo. Saif y traeth ochr yn ochr â gwlyptiroedd a choedwig Gwarchodfa Natur Oxwich sy’n darparu amrywiaeth cyfoethog o gynefinoedd ar gyfer planhigion a bywyd gwyllt
Oherwydd yr amgylchedd sialc yn y twyni, fe welwch flodau gwyllt anghyffredin fel tegeirianau. Mae pryfed yn ffynnu yn y llynnoedd dŵr croyw, maent yn eu tro yn denu ystlumod sy’n clwydo gerllaw.
Ar y ffordd allan o Oxwich yn Whitestones, gall gwylwyr adar ddefnyddio cuddfan ar y gors. Mae llwybr pren yn arwain ato. Gellir gweld teloriaid, ieir dŵr, gwyachod bach ac adar dŵr yno.
