fbpx
Chwaraeon ac Iechyd
Mwy o wybodaeth

Ewch am dro o gwmpas Marina Abertawe. Mae hi mor ddymunol o dawel y dyddiau hyn, fel ei bod hi’n anodd dychmygu dyrnu swnllyd diwydiant, wrth i longau ddadlwytho’u balast neu gasglu eu llwythi, a’r peiriannau â phŵer ager a agorodd lifddorau a fflodiardau ac a wnâi’r gwaith codi trwm.

Ond edrychwch yn fanylach ar Gei’r Tŷ Pwmpio a’r tir o’i gwmpas ac yno cewch hyd i rai cliwiau defnyddiol. Mae enw’r cei ei hun yn fewnweledol – mae wedi’i enwi ar ôl y tŷ pwmpio hydrolig, y mae ei dŵr wedi tremio dros fasnau doc ​​y de ers dechrau’r 20fed ganrif.

Datgelwn hanes yr adeilad i’ch helpu i weld y gornel fach hon o’n dinas mewn goleuni gwahanol.

Y peirianwaith i gynnal basn doc

Erbyn i Ddoc y De agor ym 1859, roedd swm o £15,984 wedi’i wario ar beirianwaith hydrolig. Cafodd cyflenwad merddwr basn y doc ei bwmpio o wastraff y lociau dŵr gan beiriant ager Easton & Amos 24 marchnerth, a oedd yn gallu dadlwytho, â lifft os oedd yr uchder yn 5 troedfedd, 720,00 galwyn o ddŵr yr awr.

Ymgynghorodd James Abernethy, dylunydd Doc y De, â Syr William Armstrong, yr arbenigwr hydroleg nodedig, a argymhellodd y dylai’r peiriannau gwahanol a ddefnyddiwyd i agor y gatiau, y pontydd a’r llifddorau, y capstanau ar gyfer tynnu llongau i mewn ac allan o’r doc, gollwng balast, llwytho glo, a chludo a gollwng llwythi cyffredinol, weithio oddi ar ei system hydrolig, gyda chronwyr yn cyfateb i bwysau effeithiol o 750 pwys y fodfedd sgwâr. I’r perwyl hwn, defnyddiwyd tri pheiriant ager pwysau uchel a weithredai’n uniongyrchol, sef 80 marchnerth, 30 marchnerth, a 12 marchnerth yn y drefn honno. Darparwyd pŵer ychwanegol gan ddau beiriant hydrolig 8 marchnerth ​​ar wahân ar bob ochr i’r llifddor. Cadwyd y rhain mewn Tai Peiriandai Hydrolig bach, ac mae un ohonynt wedi’i ailadeiladu ac i’w weld yn Sgwâr Abernethy. Ar wahân i’r rhain, gosodwyd yr holl beiriannau ar yr adeg hon o dan lefel y ddaear ac fe’u gorchuddiwyd â phlatiau haearn bwrw.

Yn yr 20 mlynedd a ddilynodd agoriad Doc y De cychwynnwyd dim llai na phum Deddf Harbwr i wella ac ehangu’r gosodiadau trwy ddatblygu pier gorllewinol newydd a mynedfa newydd i’r doc, ehangu’r Basn Hanner Llanw a gosod system newydd o reilffyrdd harbwr. Erbyn 1882 gallai’r doc dderbyn llongau oedd yn cario hyd at 6,000 tunnell.

Datblygu system hydrolig newydd

Er mwyn ymdopi â’r bont droi newydd a’r llifddorau newydd (a osodwyd yn y waliau baril allanol newydd ym 1912 yn y pen draw), datblygwyd system hydrolig well, ar y tŷ pwmpio hydrolig a’i dŵr, a agorwyd ym 1901. Roedd y system wedi’i chanoli ar y pwmp gwasgu cydbwysol fertigol enfawr a’r cronnwr yn y tŵr, gyda pheiriannau wrth gefn wedi’u gosod yn y llawr cyntaf. Gwthiai’r peiriannau hyn ddŵr i’r rhan honno o’r pwmp gwasgu hydrolig o’r enw’r Cronnwr, yr oedd pwmp gwasgu haearn yn ei ganol, a oedd yn gweithredu fel piston. Gosodwyd y pwmp gwasgu ger pen y cronnwr gyda chylch pacio dwrglos, gyda phwysau metel aruthrol uwchben y pwmp gwasgu ei hun, i gynyddu’r grym yr oedd y pwmp gwasgu’n ei roi ar y golofn o ddŵr islaw. O waelod y cronnwr, gosodwyd sawl milltir o bibellau i’r llifddorau, y capstanau, y fflodiardau a’r teclynnau codi glo. Gellid cau rhannau o’r system lawr, a oedd yn arwain at gynyddu’r grym y gellid ei gymhwyso ar unrhyw adeg.

Y ddau gawr oedd wrth wraidd y system oedd tân a dŵr, a dethlir ar y goflech fach ar waelod y tŵr. Uwchben hwn mae plac cerfiedig mwy, mewn carreg Portland, sy’n portreadu peiriant ager Easton & Amos, o’r math a osodwyd i ddechrau ar ddiwedd y 1850au i bwmpio dŵr o’r system locio. Byddai hyn wedi cael ei weithredu ynghyd â phwmp allgyrchol Appold a phwlsadur.

Pweru’r system

Ar y wal annibynnol i’r dwyrain o’r Tŷ Pwmpio mae plac carreg Portland cerfiedig arall sy’n dangos peiriant ager o’r math a ddefnyddiwyd ym Mhrydain yr adeg honno i godi pŵer – Peiriant Ager Anferth Alban 1839. Roedd y prif silindr yn y canol yn pendilio o gwmpas siafft ac yn gweithio’n uniongyrchol ar grancsiafft y chwylolwyn. Ar ben y peirianwaith mae’r rheolydd allgyrchol, dyfais ddyfeisgar a oedd yn rheoli’r cyflymder y byddai’r peiriant yn rhedeg yn awtomatig.